Natura 2000 jest innowacyjnym systemem ochrony przyrody, łączącym skuteczną ochronę najbardziej wartościowych przyrodniczo gatunków roślin i zwierząt, z jednoczesnym poszanowaniem reguł rozwoju gospodarczego. Chociaż nikt nie kwestionuje potrzeby ochrony różnorodności biologicznej, to jednak wokół Natury 2000 narosło i nadal narasta wiele nieporozumień. Dzieje się tak głównie na skutek braku wiedzy o jej istocie oraz w wyniku kreowania negatywnego wizerunku na ten temat. Brak jednoznacznej listy zakazów wzbudza jednocześnie głębokie niepokoje, iż jakakolwiek aktywność ludzka na obszarach Natura 2000 będzie w ogóle możliwa oraz to czy procedury administracyjne związane z ochroną jej obszarów nie utrudnią inwestowania oraz życia mieszkańców regionu. Częste nagłaśniane przez media konflikty wokół Natury 2000, powodują ponadto dalsze obawy i niechęć w kierunku tego programu, a tym samym pogłębianie się oporu wielu środowisk.
Wbrew panującej powszechnie opinii, powstanie obszaru Natura 2000, w żadnym stopniu nie hamuje jednak dotychczasowej formy wykorzystania tego terenu, ani nie komplikuje jego rozwoju lokalnego. Racjonalnie prowadzona polityka regionalna, pozwala bowiem na zachowanie walorów przyrodniczych określonego obszaru przy jednoczesnym wykorzystaniu tego samego obszaru dla różnorodnych potrzeb działalności ludzkiej. W praktyce oznacza to, że na terenach objętych siecią Natura 2000, podejmować można działalność inwestycyjną, jeśli nie wpływa ona negatywnie na stan chronionego obszaru, zgodnie z założeniem ideologicznym programu Natura 2000 jakim jest wspólna, harmonijna koegzystencja człowieka i przyrody.
Natura 2000 a planowanie przestrzenne
Powołanie obszarów chronionych sieci Natura 2000 to jednocześnie czas upadku starych dokumentów planistycznych w formie Planów Zagospodarowania Przestrzennego. To jednocześnie czas tworzenia nowych dokumentów w formie Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego oraz Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego.
Zgodnie z Ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu przestrzennym wszystkie ww. dokumenty oraz dokumenty strategii rozwoju gminy, muszą koniecznie zawierać aspekty prawne związane z powołaniem obszarów Natura 2000. Bardzo istotnym zapisem pozwalającym na jednoczesną koordynację zadań z zakresu planowania przestrzennego oraz ochrony przyrody jest konieczność uwzględnienia walorów przyrodniczych gminy. Zapisy Studium zostały bowiem wzbogacone o aspekty związane z określeniem obecności terenów chronionych, aktualnym stanem środowiska przyrodniczego, jak również przyszłych kierunków programowych w zakresie ochrony przyrody analizowanego terenu. Aspekt „przyrodniczy” uwzględniany jest również podczas tworzenia miejscowych planów zagospodarowani przestrzennego. Dokumentem odpowiedzialnym za ujęcie zagadnień biologicznych, jest tzw. prognoza oddziaływania na środowisko.
Natura 2000 w procedurze inwestycyjnej
Rozpoczęcie działalności inwestycyjnej na obszarach Natura 2000 wiąże się z koniecznością przestrzegania określonych procedur administracyjnych, mających na celu wykluczenie negatywnego oddziaływania danego przedsięwzięcia na objęte ochroną gatunki i siedliska. Wytyczenie gruntów pod inwestycję znajdujących się bezpośrednio na lub w bliskim sąsiedztwie obszaru „naturowego” nie musi oznaczać jednak braku zgody na rozpoczęcie tego typu działalności. Nie istnieje bowiem formalna lista zakazów obowiązująca na obszarze Natura 2000. Jest jednak jedna, kluczowa zasada, która zawsze musi być przestrzegana, a mianowicie, zabrania się przedsięwzięć mogących w istotny sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony wyznaczono ten obszar.
Inwestycje mogące wywrzeć niekorzystny wpływ na siedliska i gatunki chronione w ramach wyznaczonego obszaru Natura 2000, zgodnie z odpowiednimi przepisami, wymagają przeprowadzenia wcześniejszego postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Drogę administracyjną tego procesu rozpoczyna wstępne rozpoznanie, czy inwestycja może mieć jakikolwiek wpływ na siedliska i gatunki wyznaczone w ramach danego obszaru. W przypadku stwierdzenia braku takiego oddziaływania, wydawana jest decyzja o braku konieczności przeprowadzania postępowania oceny oddziaływania na środowisko. W przypadku jednak, gdy zostanie stwierdzone takie oddziaływanie, niezbędne jest uzyskanie tzw. decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Dla przedsięwzięć, które mogą zawsze znacząco oddziaływać na środowisko istnieje natomiast obowiązek sporządzania raportu o oddziaływania na obszar Natura 2000.
Jednak nawet przypadek uzyskania dla tej inwestycji oceny negatywnej nie zawsze wyklucza jednak możliwość jej przeprowadzenia. Może bowiem zostać wydana zgoda na rozpoczęcie takiej inwestycji, gdy zostaną spełnione łącznie określone warunki. Warunkami tymi jest brak rozwiązania alternatywnego dla realizacji przedsięwzięcia oraz konieczność powstania takiej inwestycji ze względu na wymogi nadrzędnego interesu publicznego. Ostatnim takim warunkiem może stać się również ustanowiony obowiązek wykonania kompensacji przyrodniczej, czyli zadań mających na celu zrównoważenie ewentualnie poniesionych strat przyrodniczych.
Opracowała : Aleksandra Kudej