Wolin – wyspa, która ‘zamyka’ obszar ujścia Odry jest jednym z najciekawszych przyrodniczo fragmentów Polski. Bardzo duże zróżnicowanie biotopów – od starych lasów położonych na morenowych wzgórzach, przez wilgotne łąki i poldery nad Dziwną, archipelag bagnistych wysepek w ujściu Świny, wąskie wydmowe mierzeje, plaże, jeziora do morskich wód Bałtyku, umożliwia występowanie na stosunkowo niewielkim obszarze wielu gatunków ptaków z różnych grup ekologicznych, czy to w czasie lęgów czy migracyjnych koncentracji. Woliński Park Narodowy swoimi granicami obejmuje większość występujących na Wolinie biotopów – w tym zwłaszcza najcenniejsze: stare wolińskie buczyny i deltowe obszary ujścia Świny. Nie mniej cenne są wysokie klify, rozległy kompleks starych lasów mieszanych i borów sosnowych, z malowniczymi polanami – z wolna zanikającym świadectwem dawnej gospodarki człowieka, czy zmienne nadmorskie plaże oraz przybrzeżne płycizny. Taka swoista pajęczyna możliwości, umożliwia występowanie wielu tysięcy gatunków organizmów żywych, często nawet nie do końca odkrytych. Dotychczas w granicach Parku stwierdzono występowanie ponad 220 gatunków ptaków, w tym około 140 gatunków lęgowych. Korzystając ze światowych list gatunków najbardziej zagrożonych – rzadkich i niedostatecznie poznanych w skali świata, (=najcenniejszych) – awifaunę Wolina bardzo dobrze prezentują przystępujące tutaj do lęgów: wodniczka , bielik i kania ruda. Z pośród gatunków specyficznych dla Wolina, a ujętych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt wymienić można: ohara, wąsatkę, kanie czarną, biegusa zmiennego, podróżniczka, sowę błotną czy puchacza oraz spośród gatunków spędzających tutaj okres pozalęgowy: szlachara i podgorzałkę. Występowanie w Parku tak wielu gatunków ptaków świadczy o jego bardzo dużej roli, jaką odgrywa w ochronie ptaków w całym regionie. Znalazło to potwierdzenie m.in. we włączeniu jego obszarów w sieć NATURA 2000 (wraz z Zatoka Pomorską, Zalewem Szczecińskim, wyspą Wolin i częścią wyspy Uznam) czy do sieci Ostoi Ptaków o znaczeniu Europejskim.
Wszystkie gatunki ptaków podobnie jak i innych organizmów spełniają w ekosystemie określoną rolę i są w nim niezbędne. Rola ptaków w ekosystemie nabiera szczególnego znaczenia w Parku Narodowym, gdzie m.in. są naturalnym czynnikiem regulacyjnym (np. ograniczając rozwój pewnych grup owadów), w sposób naturalny wpływają na zmianę składu gatunkowego (zoochoria – czyli roznoszenie nasion przez zwierzęta, szczególnie zaś przez doskonale znaną sójkę) i budowę drzewostanów (wskazują powiązania gatunków z biotopami i ułatwiają prowadzeni właściwej ochrony). Są też wreszcie nieocenionym źródłem wrażeń i doznań, które o każdej porze roku spotykają wędrujących wolińskimi szlakami …
Migracje
Okres jesienno – wiosennych migracji ptaków to czas ich wielkich koncentracji na obszarze całego estuarium Odry. W trakcie przelotu na zachód Europy wypoczywają i żerują tutaj stada gęsi i kaczek. Już od czerwca wody kanałów Świny są schronieniem dla pierzących się kaczek, w tym wieluset głowienek, czernic i krzyżówek. Wówczas też pojawiają się koczujące mewy małe (Larus mionutus), rybitwy wielkodziobe (Sterna caspia), rybitwa zwyczajna (Sterna hirundo). Od sierpnia rozpoczyna się intensywny przelot ptaków z legowisk na północy Europy. Wówczas ciągną tutaj liczne klucze żurawi i gęsi, stada świstunów i rożeńcy – rzadkich już kaczek w tej części Europy. Bardzo dobre warunki i na ogół czasowe tylko zalodzenie wód na wodach Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej pozwala na zimowanie wielotysięcznych stad lodówek (Clangula hyemalis), szlacharów (Mergus serrator) – osiągających jedne z największych europejskich koncentracji, markaczek (Melanita nigra), uhli (Melanita fusca), edredonów (Somateria mollisima). Zimę spędzają tutaj również drapieżniki z północy Europy – bieliki, myszołowy włochate. Wody – szczególnie Zalewu Szczecińskiego, stanowią ważne miejsce zimowania dla wielotysięcznych stad podgorzałek (Aytha fuligula ) i ogorzałek (Aytha ferina). Zdarzają się również pojawy gatunków niezwiązane z migracjami a będące wynikiem warunków atmosferycznych lub ekspansji gatunku – np. warzęcha (Platalea leucorodia), wydrzyki (Stercoraroius sp.) Szczególne znaczenie tych obszarów dla ptaków w okresie migracji było jednym z powodów do włączenia ich w sieć NATURA 2000 oraz ostoi ptaków o znaczeniu kontynentalnym.
Ochrona i badania
Park realizując całościową ochronę przyrody – ochronę awifauny, traktuje jako jedną z ważniejszych jej elementów. Obejmuje ona przede wszystkim:
Ochronę biotopów – jest najważniejsza dla ochrony całych grup jak i poszczególnych gatunków. Właściwie realizowana zapewnia długotrwałe efekty. Park realizuje ją jako :
- Ochrona bierna –pozostawianie drzew martwych i dziuplastych, drzew obumierających,
- Ochrona czynna – reaktywacja wypasu i gospodarki łąkarskiej w delcie Świny w celu odtwarzania biotopów siewkowych i wodniczki, różnicowanie struktury drzewostanów,
- Ochrona strefowa –wyłączanie z wszelkich działań (w tym również przebudowy) strefą ochroną stanowisk gatunków najrzadszych.
- Wśród prowadzonych badań wiele tematów dotyczy właśnie awifauny – w trybie ciągłym od kilkunastu lat kontrolowane są gniazda bielików, a pisklęta obrączkowane i mierzone, wspólnie z Ogólnopolskim Towarzystwem Ochrony Ptaków prowadzone są badania ptaków w delcie Świny.
Ochrona gatunków – dotyczy wybranych gatunków i opiera się o specjalnie opracowane programy. Aktualnie realizowany jest prowadzony od roku 1994 program restytucji puchacza (Bubo bubo) który ma na celu przywrócenie tego gatunku awifaunie Wolina. Puchacz – największa sowa Europy, rozpiętość skrzydeł do 2m , ciężar do 3 kg. Na głowie charakterystyczne uszy – pióra o dł.ok.8cm. Puchacz jest typowo nocną sową choć aktywny może być również w dzień. Najłatwiej wykrywalny jest w okresie godowym (II-IV) kiedy to odzywa się charakterystycznym, choć zmiennym głosem – najczęściej głębokim „u-huu”. Puchacz tworzy stałe pary osiadłe w rewirze w ciągu całego roku, gniazduje w spokojnych miejscach – na starych gniazdach dużych ptaków lub na ziemi, poluje na terenach otwartych, nad wodami lub w lasach. Żywi się ssakami, gryzoniami, płazami i ptakami. Jest doskonałym myśliwym stąd potrafi zająć gniazdo praktycznie każdego ptaka nawet bielika. W Polsce jest gatunkiem nielicznym, głównie w Karpatach, Białostockiem, na Mazurach i rozproszony na Pomorzu, choć lokalnie osiąga większe zagęszczenia (np. w dolinie Biebrzy). Celem restytucji puchacza w Wolińskim Parku Narodowym jest odtworzenie miejscowej populacji lęgowej, która zanikła najprawdopodobniej na początku XX wieku. Wykorzystywana metoda – odchowu i udziczania piskląt urodzonych w niewoli, w specjalnie wybudowanych w tym celu wolierach pozwala na pełne kontrolowanie pochodzenia wypuszczanych ptaków a dzięki zastosowaniu telemetrii śledzeniu ich losów w ciągu kilku miesięcy po wypuszczeniu na wolność. Z wypuszczonych dotychczas ponad 30 ptaków około 3 przebywa na Wolinie, a prawdopodobnie para lęgowa na wyspie Uznam.
Ptaki na terenie Zagrody Pokazowej Żubrów Na teren Zagrody trafiają ptaki po kolizjach, chore i odrzucone z lęgu etc, W miarę posiadanych środków są one leczone i rehabilitowane, niektóre osobniki trafiają do specjalistycznych lecznic przy ZOO w Poznaniu lub w Warszawie. Ptaki, które można oglądać w wolierze na terenie zagrody są tymi, które nigdy już nie wrócą do natury, ze względu trwałe kalectwo. W ten sposób trafiają tutaj myszołowy, bociany białe, jastrzębie a czasem nawet rybołowy czy orliki krzykliwe oraz bieliki.
Więcej informacji o ptakach w Wolińskim Parku Narodowym
Ptaki
Tekst: Marek Dylawerski, Foto: M. Szwarc