Natura 2000 a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich
Od czasu powołania polskich obszarów Natura 2000, zadania z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego znalazły również swoje odzwierciedlenie w Wspólnej Polityce Rolnej. Warto podkreślić, że to właśnie grunty rolne zajmują największą powierzchnię na terytorium Polski, a ich znaczenie, także dla potrzeb ochrony przyrody, jest bardzo duże. Niestety, w wyniku transformacji polityczno-gospodarczych skutkujących istotnymi przemianami w tym sektorze, na przełomie ostatnich lat doszło do znacznego obniżenia produktywności rolnej, a tym samym zaniechania tradycyjnych metod uprawy gleby i hodowli zwierząt. Zaniechanie ekstensywnego użytkowania łąk i pastwisk, zmniejszyło znacznie różnorodność biologiczną terenów rolniczych, doprowadzając jednocześnie do istotnych zmian siedliskowych i gatunkowych w obrębie obszarów Natura 2000.
W celu zapobiegania niekorzystnym zmianom przyrodniczym w krajobrazie rolniczym, wdrożono system tzw. programów rolnośrodowiskowych, realizowanych w ramach wieloletniego Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Programy rolnośrodowiskowe są formą pomocy finansowej, wypłacanej rolnikom jako wynagrodzenie za utracony dochód w wyniku zaniechania intensywnej produkcji rolnej, na rzecz działania w kierunku ochrony środowiska. Rolnicy, których ziemie znajdują się na obszarach Natura 2000, mają praktycznie możliwość korzystania z każdego pakietu, jednak pakietem o najszerszym zastosowaniu jest pakiet nr 5 „Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000”. Każdy z pakietów zawiera kilka wariantów, a wielkość płatności określa się na podstawie wysokości proporcjonalnej do powierzchni objętej działaniami.
Beneficjentem dopłat może zostać rolnik, który zobowiąże się do realizacji planu rolnośrodowiskowego przez okres 5 lat.
Natura 2000 na obszarach leśnych
Największym powierzchnio typem środowiska przyrodniczego w Polsce są ekosystemy leśne. Zajmują one ponad 43% wyznaczonych obszarów Natura 2000, a w ich granicach znajdują sie zarówno obszary ptasie jak i siedliskowe. Warty podkreślenia jest fakt, iż to właśnie w lasach zostały najlepiej zachowanie siedliska przyrodnicze oraz liczne populacje cennych biologicznie gatunków flory i fauny. W latach 2006-2007 w Lasach Państwowych została przeprowadzona powszechna inwentaryzacja przyrodnicza, dzięki której zasoby biologiczne tego typu ekosystemów zostały bardzo dobrze rozpoznane.
Dobra znajomość różnorodności biologicznej w tej grupie ekosystemów będzie z pewnością pomocna przy sporządzaniu nowych planów urządzania lasu, które pozwolą w przyszłości na kompleksową realizację działań w kierunku przedmiotów ochrony Natura 2000. W najbliższym czasie planuje się opracowanie planów ochrony leśnych obszarów Natura 2000 na okres co najmniej 20 lat, które oczywiście podążały będą w kierunku kontynuacji ekologicznego spojrzenia na problemy leśnictwa oraz wzrostu różnorodności biologicznej w lasach.
Natura 2000 a turystyka
W ramach sieci Natura 2000 główny nacisk kładzie się na zadania związane z ochroną przyrody, jednak jak już wcześniej wspominano, uwzględnia się także potrzeby gospodarki regionalnej. Zachowanie walorów przyrodniczych obszarów Natura 2000, zgodnie z. zasadą tzw. zrównoważonego rozwoju, dotyczy również wszelkich inicjatyw związanych z turystyką.
Patrząc na te zagadnienie przez pryzmat dotychczasowych jak i przyszłych ustaleń w zakresie funkcjonowania Natury 2000 w Polsce, pewne jest, że istnieć będą ograniczenia dotyczące jej rozwoju. Wiązać się to może ze spadkiem atrakcyjności tych obszarów dla potrzeb przeciętnego turysty, skutkując często zmniejszeniem popytu kształtowanym przez rynek turystyczny, a tym samym wzrostem niepokoju i niechęci wśród przedstawicieli społeczności lokalnej. Powstanie obszarów Natura 2000 nie blokuje jednak rozwoju turystyki, zmienia natomiast niejako jej formę. Rozwój wszelkich form związanych z budową infrastruktury turystycznej i komunikacyjnej jest jak najbardziej możliwy, pod warunkiem, że zmiany te nie spowodują istotnych zniekształceń stanu zachowania siedlisk przyrodniczych i zmian liczebności gatunków chronionych.
Reasumując, ważne jest to, aby turystyka na obszarach Natura 2000, nie odbywała się kosztem przyrody, ale rozwijała się natomiast w harmonii z nią. Do form turystyki zrównoważonej, które z powodzeniem mogą rozwijać się na obszarach Natura 2000 należy chociażby agroturystyka i ekoturystyka. Te dwie najbardziej odpowiednie formy turystyki na obszarach Natura 2000, nie tylko generują dodatkowy dochód dla lokalnej społeczności , ale także nie stanowią zagrożenia dla funkcji ochronnej tychże terenów.
Opracowała : Aleksandra Kudej
Foto: Marek Szwarc