Fauna Wolińskiego Parku Narodowego jest niezwykle zróżnicowana co ma ścisły związek ze zróżnicowaniem środowisk Parku jak i całej wyspy Wolin. Występowanie w południowej części Parku środowisk kserotermicznych, sprzyja obecności gatunków nazywanych potocznie “południowymi”, zaś występowanie starych, zróżnicowanych gatunkowo drzewostanów mieszanych, z przewagą sosny i buka i średnią wieku około 100 lat, stwarza dogodne warunki do występowania wielu gatunków owadów. Szczególną rolę odgrywają tutaj stare, obumierające i obumarłe drzewa, będące siedliskiem wielu ciekawych i rzadko spotykanych gatunków.
W świecie owadów naszego Parku, najliczniej reprezentowane są motyle i muchówki. Do niewątpliwych ciekawostek należą chrząszcze wodne, których na terenie Parku występuje 65 gatunków, co stanowi 38% fauny krajowej. Prócz tego występuje około 40 gatunków korników, 62 gatunki pszczołowatych, 32 gatunki muchówek i 17 gatunków ważek.
Na terenie Wolińskiego Parku Narodowego, spotkać można Kozioroga dębosza (Cerambyx cerdo), Jelonka rogacza (Lucanus cervus), czy Pachnicę dębową(Osmoderma eremita). Prócz tego na terenie Parku odkryto 3 nowe dla nauki gatunki owadów w tym chrząszcza Teredus opacus.
Świat owadów naszego Parku to nie tylko piękne polskie chrząszcze, ale także wiele gatunków trzmieli (Bombus) czy kolorowe motyle takie jak Paź królowej(Papilio machaon) czy Mieniak tęczowy (Apatura iris).
Na terenie Parku stwierdzono występowanie 92 gatunków owadów bezskrzydłych z czego 87 to skoczogonki. Opisano tu 2 nowe gatunki dla nauki: Frisea ballica i Onychiusus vilinensis.
Wybrane gatunki owadów:
Jelonek rogacz (Lucanus cervus) Ten piękny chrząszcz z rodziny Jelonkowatych jest ściśle związany ze starymi dąbrowami. Jelonki szczególnie chętnie występują na próchniejących pniakach, leżących konarach i żywych, stojących jeszcze drzewach. Całe życie tego gatunku związane jest z tym typem drzewostanów, a to dlatego, iż postacie dorosłe, żywią się sokiem z drzew liściastych, najchętniej dębu, zaś larwy – murszejącym drewnem pniaków i korzeni dębów, rzadziej innych drzew takich jak buk czy wiąz. Wygląd tego chrząszcza jest bardzo charakterystyczny. Samce (“z porożem”) osiągają długość od 3,5 do 8 cm, samica natomiast jest zdecydowanie mniejsza (od 2.5 do 5 cm długości). Najlepszym sposobem na odróżnienie płci jest u tego gatunku obserwacja występowania lub braku “poroża”, w które wyposażone są wyłącznie samce. Zdarza się jednak, przy braku dostatecznej ilości pożywienia, iż powstaje tzw. generacja głodowa samców, o zredukowanym “porożu”. Oczywiście to co nazywamy porożem, to w przypadku jelonka rozrośnięte żuwaczki, służące do walki z innymi samcami. Potężne żuwaczki samicy, umożliwiają jej wgryzienie się w korę, dzięki czemu uzyskuje dostęp do słodkiego dębowego soku.Samce, z uwagi na swoje “turniejowe” żuwaczki, muszą znajdować miejsca wycieku soku. Pomaga im w tym zmysł powonienia. Otóż żerująca samica wydziela substancje zapachowe, zawarte w rozrzucanych w różnych kierunkach odchodach. Dzięki nim, samce mogą zlokalizować żerująca samicę i tym samym miejsce wycieku soku. Chrząszcze wykazują aktywność nocną. W ciepłe wieczory szukają miejsc, z których wycieka sok. Gdy w takim miejscu zbierze się większa ilość samców dochodzi do walk. Samce nacierają na siebie, zaczepiają się żuwaczkami i próbują unieść na nich jeden drugiego. Wszystko to ma na celu zrzucenie przeciwnika z pnia. Przepędzane są również samice. Na koniec tych zapasów zostaje tylko jedna samica i jeden zwycięski samiec. Samiec staje nad samicą i w takiej pozycji tkwią przez kilka dni. Ponieważ ma to miejsce blisko wycieku soku, więc mogą dzięki temu się odżywiać. Samiec tkwiący podczas kopulacji na górze, wsuwa swoja dolną wargę miedzy żuwaczki samicy i tak pobiera pokarm. Po zapłodnieniu, samica składa jaja, najczęściej w zmurszały pień, lub do gleby w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Rozwój larwy trwa od 2 do 5 lat, w zależności od temperatury i dostępności pokarmu. Dobrze odżywione larwy dorastają do 10 cm długości. Przed przepoczwarczeniem się, larwy budują kolebkę poczwarkową, z tym że larwy, z których powstają samce budują większe kolebki, niż te, z których po przepoczwarczeniu się powstaną samice. Młode pokolenie chrząszczy przeobraża się jeszcze na jesieni, jednak pozostaje w ukryciu do wiosny. Dopiero wczesnym latem około czerwca czasem lipca, wydobywają się na powierzchnię. Dawniej Jelonek rogacz był owadem bardzo pospolitym. Obecnie, na skutek zmian w gospodarce leśnej, oraz innych przyczyn prowadzących do znikania z naszego krajobrazu starych dąbrów, Jelonek rogacz stał się gatunkiem rzadkim i chronionym. Na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego jelonek kiedyś częsty – obecnie jest gatunkiem bardzo rzadko spotykanym.
Kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo) To jeden z najpiękniejszych i największych chrząszczy europejskich. Jego długość waha się od 2.5 do 5.5 cm. Występuje w lasach dębowych oraz parkach ze starymi przestojami dębowymi. Kiedyś częsty, obecnie objęty ochroną gatunkową i uważany za rzadki. Płeć tych chrząszczy można łatwo odróżnić po długości czułków. U samic mierzą one mniej więcej tyle co całe ciało, podczas gdy u samców są jeszcze o połowę dłuższe. Zaniepokojone owady potrafią wydawać głośne, skrzypiące dźwięki (strydulować) pocierając nasadami pokryw skrzydłowych o przedplecze. Larwy tego gatunku, początkowo żerują pod korą, później wdrążają się w biel, a następnie zaczynają drążyć chodniki w twardzieli dębów. Na skutek ich żeru, drzewo nie obumiera, jednak próchnieje wskutek stoczenia chodnikami grubości palca. Rozwój larw trwa od 3 do 4 lat. Po upływie tego czasu, licząca sobie około 10 cm larwa, drąży chodnik o charakterystycznym hakowatym zakończeniu, na końcu którego znajduje się komora poczwarkowa. Przeobrażenie w postać dojrzałą, następuje tej samej jesieni, jednak wylot dorosłych chrząszczy odbywa się dopiero w maju następnego roku. Podobnie jak jelonek rogacz tak i kozioróg dębosz jest aktywny o zmroku. Podobnie również, żywi się sokiem dębowym. Rójka u kozioroga dębosza odbywa się w lipcu. Po niej samica składa jaja w spękania kory oraz w miejsca zranień starych (ale wyłącznie żywych) i grubych drzew. Wybiera zwykle okazy osłabione np. przez choroby grzybowe, zmianę warunków środowiska (np. nagle odsłonięte na skutek wycinki lasu) lub inne owady. Gatunek ten nigdy nie zasiedla drzew tworzących duże, zwarte skupiska. W pierwszej kolejności atakowane są zwykle części drzewa od strony południowej, nie zacienione – np. u podstawy pnia. Kozioróg ma wielu naturalnych wrogów, którzy ograniczają jego liczebność. Są to głównie ptaki owadożerne i sowy, które chętnie polują na osobniki dorosłe. Larwy natomiast są atakowane przez różne grzyby, mrówki, pasożytnicze błonkówki i drapieżne chrząszcze – najczęściej z rodziny przekraskowatych (Cleridae). Ten gatunek chrząszcza jest również bardzo rzadko spotykany na terenie WPN.
P
achnica dębowa (Osmoderma eremita) Ten gatunek chrząszcza należy do rodziny żukowatych (Scarabaeidae). Pachnica mierzy około 2-3 cm długości. Jej nazwa pochodzi od charakterystycznego zapachu juchtu i piżma, wydzielanego przez chrząszcze. Jest to owad o aktywności dziennej, spotykany w okresie od maja do sierpnia na pniach starych drzew. Ulubione miejsca występowania pachnicy to skupiska starych drzew liściastych, okolice próchnowisk stojących, złamanych drzew. Larwy pachnicy rozwijają się w próchniejącym drewnie wierzb, buków, dębów, grabów, lip i innych drzew. Chętnie wykorzystują także dziuple. Często w próchnie jednego drzewa żyje kilkadziesiąt sztuk larw tego cennego i rzadkiego gatunku. Pachnica występuje tylko lokalnie, nieliczna, o puszczańskim charakterze. Rójka ma miejsce w czerwcu i lipcu. Po niej samica składa jaja, z których wylęgają się larwy. Larwa przed przepoczwarczeniem osiąga długość nawet do 10 cm. Cykl rozwojowy tego owada trwa od 2 do 4 lat. Gatunek rozprzestrzeniony, ale rzadki, chroniony. Jego występowanie, związane jest ściśle z ochroną starych spróchniałych, dziuplastych drzew. Gatunek uznany za priorytetowy przez kraje Uni Europejskiej. Na terenie WPN spotykany corocznie, ale zawsze są to jedynie pojedyncze okazy.
Paź królowej (Papilio machaon) Piękny chroniony motyl występujący również na terenie Wolińskiego Parku Narodowego. Pierwsze pokolenie tego gatunku lata od kwietnia do maja, drugie w czerwcu i lipcu. Ubarwienie poszczególnych pokoleń różni się – pierwsze pokolenie ma tło skrzydła jasno żółte, jest też mniejsze, natomiast pokolenie letnie, jest ciemniej ubarwione i wyraźnie większe. Czasami przy ciepłym lecie i jesieni występuje trzecie pokolenie wrześniowe. Gatunek występujący na łąkach, w ogrodach oraz na obrzeżach lasów. Liczebność tego motyla maleje z powodu: chemizacji środowiska łąk, wykaszania roślin baldaszkowatych z obrzeży dróg i łąk przyleśnych, oraz pasji kolekcjonerskiej zbieraczy. Gąsienice po wylęgu są czarne, po pierwszych wylinkach mają stożkowate wyrostki na każdym pierścieniu, później pojawiają się zielone pasy poprzeczne. Dorosłe gąsienice mają zabarwienie od jasnego do niemal czarnego w zależności od szerokości pasów zielonych i czarnych. W pozie obronnej wysuwają z pierścienia przy głowie żółtopomarańczowe wyrostki tzw. osmaterium wydzielające ostry, ale przyjemny zapach.Po rójce przypadającej na okres od maja do września, samica składa jaja pojedynczo, na łodygach, liściach i szypułkach roślin żywicielskich. Gąsienice żerują na wielu roślinach baldaszkowatych – marchwi zwyczajnej i innych w czerwcu oraz biedrzeńcu mniejszym, koprze, selerze, pietruszce i innych w sierpniu i we wrześniu. Gąsienice wykazują aktywność dzienną, żyją samotnie. Poczwarki przyczepione są do roślin żywicielskich lub przedmiotów znajdujących się w pobliżu żerowiska. Mogą być zielone lub brązowe. Gatunek ten występuje lokalnie, we wschodniej części Wolińskiego Parku Narodowego
Mieniak tęczowiec (Apatura iris) Ten płochliwy i raczej rzadko występujący motyl, upodobał sobie drzewostany liściaste, raczej mocno prześwietlone, luki w drzewostanach oraz cieniste obrzeża lasów. Jego lot jest charakterystyczny i polega na naprzemiennym wznoszeniu się i opadaniu tuż nad powierzchnią ziemi. Czasami siada na mokrych miejscach i pije wodę. Podczas południowych upałów, chętnie odpoczywa na korze sosny. Występowanie tego motyla, jest ściśle związane z określonym gatunkiem drzewa – wierzbą iwą. Na liściach wierzb samica składa jaja. Gąsienice lęgną się w sierpniu i do jesieni żerują. Zimują w oprzędach utworzonych w spękaniach kory lub w rozwidleniach gałązek. Wiosną znów podejmują żer i przepoczwarczają się w czerwcu. Przepoczwarczenie następuje na spodniej części liści wierzby iwy i trwa około 2 do 3 tygodni. Pożywienie, motyl ten pobiera z ran na drzewach (soki) i gnijącej materii. Przebywa głównie w koronach drzew, szczególnie samice, rzadko sfruwa na ziemię. Motyle mieniaków nigdy nie siadają na kwiatach. Na terenie WPN spotykany rzadko, lecz na całym obszarze lądowym.
Zebrał i opracował: R. Skórkowski, M. Dylawerski
Źródła: Helgard Reichholf Reihm “Owady”, Gottfried Amann “Owady”, strony web: http://www.lepidoptera.bai.pl/start.php?lang=PL, http://www.lkp.org.pl