Projekt: „Zachować bioróżnorodność – chroniąc przyrodę. Ochrona gatunków i siedlisk w Wolińskim Parku Narodowym (2019)”
„Różnorodność biologiczna – do niej należymy, od niej zależymy”
– unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r.
Każdy z nas może przyczynić się do ochrony różnorodności biologicznej. W poniższej broszurze – poradniku znajdują się wskazówki, w jaki sposób to zrobić.
Broszura – praktyczny poradnik ochrony przyrody dla każdego.
Jak wynika z najnowszego raportu ONZ „The Global Ecosystem Assessment” (2019) , zagrożonych jest ok. 25 procent gatunków, a blisko milion gatunków zwierząt i roślin wymrze w ciągu najbliższych dekad. Dlatego działania mające na celu czynną ochronę różnorodności biologicznej są ważnym elementem przeciwdziałania temu zagrożeniu. Różnorodność biologiczna to niezwykłe bogactwo otaczających nas ekosystemów, gatunków i genów – jest naszym ubezpieczeniem na życie, dając nam pożywienie, słodką wodę, czyste powietrze, schronienie i lekarstwa, łagodząc skutki klęsk żywiołowych, chroniąc przed szkodnikami i chorobami, a także przyczyniając się do regulowania klimatu. Różnorodność biologiczna jest również naszym kapitałem naturalnym, zapewniając funkcje ekosystemu, które stanowią podstawę naszej gospodarki. Pogorszenie stanu i utrata różnorodności biologicznej wpływają negatywnie na zapewnianie tych funkcji: tracimy gatunki i siedliska oraz dobrobyt i miejsca pracy uzyskiwane dzięki środowisku naturalnemu.
Projekt obejmuje realizację następujących działań wspierających różnorodność biologiczną:
1. Wykonanie zabiegów ochrony czynnej pajęcznicy liliowatej (Anthericum liliago L.), zagrożonego wyginięciem gatunku muraw kserotermicznych;
2. Wykonanie zabiegów ochrony czynnej pszczołowatych – stworzenie miejsc gniazdowania pszczołowatych (Apoidea) w ich naturalnym biotopie,
3. Wykonanie zabiegów ochrony czynnej płazów przekraczających jezdnię drogi 102 w miejscach migracji w celu ograniczenia ich śmiertelności,
4. Wykonanie zabiegów ochrony czynnej siedliska Natura 2000 zmiennowilgotnych łąkach trzęślicowych – ekstensywne użytkowanie
5. Czynna ochrona siedlisk wybrzeża Bałtyku – siedliska Natura 2000: nadmorskie wydmy białe; nadmorskie wydmy szare; klify na wybrzeżu Bałtyku poprzez ich grodzenie,
Działanie 1. Wykonanie zabiegów ochrony czynnej pajęcznicy liliowatej (Anthericum liliago L.), zagrożonego wyginięciem gatunku muraw kserotermicznych
Murawy kserotermiczne to jedne z najrzadszych i najbardziej zagrożonych, a jednocześnie bardzo różnorodnych i cennych siedlisk Europy. Przez wiele lat ich walory były niedoceniane. Występują w miejscach wybitnie ciepłych, suchych i nasłonecznionych. Działanie ma na celu ochronę czynną zagrożonego wyginięciem gatunku muraw kserotermicznych pajęcznicy liliowatej (Anthericum liliago L.) poprzez wzmocnienie jej populacji.
Pajęcznica liliowata posiada w WPN dwa najbardziej na północ wysunięte stanowiska w Polsce. Fot. A. Łepek
Pajęcznica liliowata jest gatunkiem śródziemnomorskim, którego zwarty zasięg obejmuje południową i środkową Europę, dochodząc na północy po Danię i Szwecję. W Polsce ma wyspowe stanowiska w zachodniej części kraju. Na obszarze Wolińskiego PN takson ten występuje na dwóch stanowiskach – najdalej na północ wysuniętych w Polsce. Jest jedną z najcenniejszych roślin Wolińskiego Parku Narodowego, a zarazem całej wyspy Wolin. W Parku zaliczona została do roślin bezpośrednio zagrożonych wyginięciem. Działanie przewiduje hodowlę ex-situ oraz zabezpieczenie stanowisk i ma na celu utrzymania i wzmocnienia jej aktualnych 2 stanowisk i wsiedlenia na 4 stanowiska zastępcze. Ze względu na specyfikę realizacja zadania zostało rozłożone na 2 lata. Zadanie realizowane będzie przez Ogród Botaniczny Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, który posiada odpowiednie doświadczenie, wiedzę i zaplecze techniczno-naukowe do realizacji takiego typu prac. W pierwszym roku trwania projektu przewiduje się wykonanie zbioru nasion, części wegetatywnych i przeprowadzenie badań siedliskowych w miejscu zbioru oraz pobór gleby do badań zgodnie z metodyką ENSCONET.
Planuje się również zabezpieczenie stanowisk. Pobrane nasiona zostaną wysiane w warunkach ex-situ i po wysiewie rozpocznie się opieka nad rozwijającymi się roślinami. W drugim roku kontynuowana będzie uprawa ex situ, nastąpi adaptacja roślin do warunków zewnętrznych, opieka nad rosnącymi sadzonkami oraz wsiedlenie roślin z uprawy ex situ na wytypowane uprzednio przygotowane stanowiska – 2 naturalne, gdzie metapopulacja zostanie wzmocniona oraz utworzenie 4 nowych stanowisk, gdzie sadzonki zostaną wprowadzone po przygotowaniu miejsc.
W pierwszym roku projektu zebrane zostaną nasiona pajęcznicy, z których w ramach ochrony ex-situ wyhodowane zostaną sadzonki, przeznaczone do wsiedlenia. Fot. A. Łepek
Działanie 2 – Murawy przyjazne pszczołowatym – stworzenie miejsc gniazdowania pszczołowatych (Apoidea) w ich naturalnym biotopie.
Zaprzestanie użytkowania ciepłych łąk oraz muraw kserotermicznych i napiaskowych, a z drugiej strony – intensyfikacja rolnictwa i stosowanie nieprzemyślanych zabiegów (np. wypalanie traw, eliminacja miedz i zadrzewień) – eliminują miejsca gniazdowania pszczołowatych (Apoidea) i powodują wymieranie ich roślin pokarmowych. Do wymierania niektórych pszczołowatych przyczynia się również zmniejszenie wykorzystania tradycyjnych materiałów budowlanych.
Naturalnym biotopem dzikich pszczół są murawy z klas Festuco-Brometea i Koelerio-Corynephoretea canescens. Tam też notuje się ich najwyższą różnorodność gatunkową. W ramach działania wykonane zostaną schronienia z naturalnych materiałów tj. trzcina, włókno z drzew liściastych, nawiercone drewno, cegła, glina. Wybudowane schronienia gwarantować będą owadom zaciszne miejsce, w którym mogą nocować, skryć się przed deszczem i drapieżnikami, rozmnażać się, a nawet spędzać zimę. Celem zadania będzie wsparcie populacji pszczołowatych poprzez stworzenie 10 miejsc gniazdowania rozmieszczonych w sprzyjających mi biotopach.
Dzikie pszczoły nie dostarczają ludziom miodu, ale odgrywają dużą rolę w zapylaniu roślin. Fot. A. Łepek
Działanie 3. Okresowa ochrona płazów przekraczających jezdnię drogi 102 w miejscach migracji na godowiska.
Celem działania jest ochrona populacji płazów, poprzez zabezpieczenie miejsc migracji. Płazy są zagrożone z bardzo wielu powodów, jednym z nich jest ruch pojazdów samochodowych oddziałujący na płazy bezpośrednio – powodując ich śmierć w wyniku kolizji z pojazdami i uniemożliwiając lub utrudniając przemieszczanie się zwierząt w poprzek drogi, zaburzenie ciągłości strukturalnej korytarzy migracyjnych (trasa od miejsc żerowania czy zimowania do miejsc godowych) i siedlisk (fragmentacja siedlisk). Jedną z takich śmiercionośnych barier dla płazów na terenie WPN jest fragment drogi 102 z Międzyzdrojów do Wisełki na wysokości jeziora Gardno. W celu ochrony czynnej płazów, skutkującym wzrostem przeżywalności podczas migracji, w projekcie zamontowane zostaną okresowe, przenośne bariery ochronne o łącznej długości 1000 mb (2 x 500m) po obu stronach drogi, w okresie o największej aktywności płazów (okres wiosennej migracji oraz dyspersji po zakończeniu rozwoju młodocianego). Opróżnianie pułapek odbywać się będzie dwukrotnie w ciągu dnia, a zebrane osobniki przenoszone do jeziora lub w głąb lasu.
Płazy stanowią najbardziej na świecie zagrożoną gromadę zwierząt. Ropuch szara. Fot. A. Łepek
Działanie 4. Wykonanie zabiegów ochrony czynnej w postaci koszenie i wywiezienia biomasy z siedliska Natura 2000 zmiennowilgotne łąki trzęslicowe (6410)
Celem zadania jest utrzymanie właściwego stanu ochrony siedliska priorytetowego Natura 2000 wymienionego w załączniku I dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory: siedlisko 6410 – zmiennowilgotne łąki trzęslicowe. Charakterystyczną cechą łąk trzęślicowych jest występowanie obok siebie gatunków roślin siedlisk mokrych i podmokłych, a także świeżych czy nawet kserotermicznych. Jest to siedlisko przyrodnicze o dużej zmienności lokalnej. Położone są na peryferiach układów gospodarczych, w miejscach słabo dostępnych, często z dala od głównych użytków rolnych. Zajmują stanowiska na dnie dolin rzecznych i w płytkich obniżeniach, na glebach organicznych i mineralnych, a przede wszystkim silnie zmiennej w ciągu roku poziomie wilgotności gruntu od stanów nadmiernego uwilgotnienia po przesuszenie.
Trzęślica modra i krwiściąg lekarski są gatunkami charakterystycznymi dla zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych. Fot. T. Bajor
Występują najczęściej w małych płatach, w mozaice z innymi silnie uwilgotnionymi zbiorowiskami roślinności bagiennej, torfowiskowej i łąkowej. Wiosną i jesienią utrzymuje się na nich wysoki poziom wody gruntowej z częstym zalewem, latem na skutek parowania z gruntu i poprzez roślinność oraz mniejszych dostaw wody poziom wody gruntowej opada. Takie zmienne warunki wodne współtworzą siedlisko dogodne dla koegzystencji gatunków o skrajnie różnych wymaganiach. Drugim obok wody czynnikiem kształtującym łąki trzęślicowe jest ich specyficzne kośne użytkowanie. Łąki te były koszone bardzo nieregularnie, nawet co 3-4 lata, a zbiór siana, zazwyczaj ręczny, odbywał się późno i był uzależniony od możliwości wejścia na łąki. W warunkach Wolińskiego Parku Narodowego dodatkowym czynnikiem regulującym gospodarkę wodną na tym siedlisku są pływy wód Zalewu Szczecińskiego związane z tzw. ,,cofkami” (spiętrzanie wody w rejonach przybrzeżnych na skutek jej wpychania przez wiatry z kierunków północnych – zjawiska te występują nawet w okresach letnich). W ramach realizacji projektu zostanie wykoszone 14,48 ha łąk trzęślicowych, a uzyskana biomasa zostanie wywieziona.
Działanie 5. Czynna ochrona siedlisk wybrzeża Bałtyku, siedliska Natura 2000: nadmorskie wydmy białe (siedlisko 2120); nadmorskie wydmy szare (siedlisko priorytetowe 2130); klify na wybrzeżu Bałtyku (siedlisko 1230)
Zadanie polegać będzie na wykonaniu grodzeń i barier oddzielających plażę od wydm i klifów oraz usunięciu gatunków obcych i inwazyjnych. Ograniczenie presji turystycznej w rejonie wydm i klifów poprzez ich grodzenie jest niezbędne z uwagi na zagrożenia płynące z sąsiedztwa obszarów udostępnionych w Parku Narodowym dla turystyki. Duża ilość osób odpoczywających w Wolińskim PN dochodząca nawet do 1 mln (dane oszacowane na podstawie danych z migratorów), szczególnie w okresie letnim w sposób istotny może negatywnie wpłynąć na stań środowiska przyrodniczego. Na podstawie odczytów z migratorów określone zostały miejsca o największym natężeniu ruchu turystycznego i w tych miejscach zaplanowane zostało postawienie barier odgradzających plażę od części gdzie tworzą się inicjalne wydmy białe, które warunkują powstawanie / odbudowę wału wydmowego.
Grodzenie wydm chroni je przed zniszczeniem poprzez antropopresje. Fot. A. Łepek
Montaż ogrodzeń wykonany jest w taki sposób aby umożliwić ich demontaż na okres jesienno-zimowy, a jednocześnie wykorzystanie części elementów w sezonach kolejnych. Sezonowość grodzeń wynika z zagrożenia zniszczeniem barier w okresach sztormowych. Należy zaznaczyć, że stosowana metoda zapobiegła degradacji wydm (brak rozdeptywania) oraz przyczyniła się do wzrostu liczebności mikołajka nadmorskiego (Eryngium maritimum) w chronionym obszarze i utrzymania stanowisk innych cennych gatunków flory: rokitnika pospolitego (Hippophae rhamnoides), kruszczyka rdzawoczerwonego (Epipactis atrorubens), honkenii piaskowej (Honckenya peploides), rukwieli nadmorskej (Cakile maritima) – dane uzyskane w oparciu o monitoring przyrodniczy WPN. Usuwanie ręczne gatunków obcych i inwazyjnych tj. róża pomarszczona, wierzba ostrolistna czy czeremcha amerykańska wykonywane jest zgodnie z technologią powszechnie stosowaną w zabiegach ukierunkowanych na eliminację gatunków inwazyjnych. Istotnym zagadaniem w tego typu pracach jest zminimalizowanie strat w siedliskach i ochranianych gatunkach powodowanych przez sprzęt mechaniczny.
Opracowanie: Alicja Łepek WPN